Falja qiellore dhe roli i gruas në tregimin e Roland Gjozës “Motrat Karmelitane”

Nga Aida Dismondy

Në verën e vitit 2004 rrëfyesi i tregimit Motrat Karmelitane të Roland Gjozës gjendet i befasuar përpara vendimit të shtatë vajzave – në Nenshat të Shkodrës – për të mbyllur jetët e tyre brenda mureve të një kuvendi e t’i kalojnë vitet në lutje për „ata që s’luten“. Por përpara se të shkojë në Nenshat rrëfyesi përcjell përpara lexuesit një periudhë mijëvjeçare kohore të mbledhura në tre paragrafë - gjatësia e tërë tregimit- nga fillimet e urdhrit Françeskan në 1009 tek Franceskani shqiptar Gjergj Fishta e për të përfunduar tek Motrat Karmelitane. Ato [motrat] i “bindeshin … një shenjti të malit Karmel në Izrael, që kishte jetuar disa shekuj para Krishtit”(par.3) Vijimësia kohore e tregimit, pra nuk i perputhet vijimësisë lineare të tij. Ajo shtrihet në kohën e para Krishtit nga ku e ka dhe zanafillën dhe urdhri i Motrave. Ç’lidhje kanë këto harqe kohore me njëri-tjetrin përveç faktit linear, ç’të përbashkët ka shenjti i periudhës së para Krishtit me Shën Françeskun, me Fishtën e me Motrat Karmelitane? Fatmir Terziu në analizën që i bën tregimit të Gjozës i quan këto momente pikë-lidhje. Duke huazuar termin e Terziut në këtë analizë komentoj se pikë-lidhja e tërë këtyre individëve është ajo e Faljes dhe do të argumentoj se Gjoza ndërkohë që manifeston aspektin qiellor të faljes sjell përpara lexuesit gruan, në figurën e motrave Karmelitane, që posedon në marrëdhenien e saj me Zotin një forcë që s’gjendet as tek shën Francesku as tek Fishta. Këtë diferencë midis shën Franceskut, Fishtës e motrave Karmelitane do të analizoj duke u ndalur më parë në gjenezën dhe faljen e urdhrit françeskan dhe duke u përqëndruar tek falja e Fishtes. Më pas do të analizoj natyrën e faljes së Motrave dhe efektin që kanë ato mbi rrëfyesin e tregimit.
Gjoza e fillon tregimin jo pa qellim me shën Françeskun largimin e tij nga kufizimi i mureve të kishës për t’u ndodhur më pas në mes të njerëzve. Akti i të qenit mes njerëzve e vë atë përballë atyre stratave të shoqërisë sikur janë „shpuret e vagabondeve“ dhe „aradhet e kurvave“ (par.1). Janë grupime individësh që jo gjithmonë e gjejnë rrugën për në kishë apo të kenë rastin të dëgjojnë nje sermon nga prifti Francesk brenda mureve te saj. Keta njerez i preku Fjala e Shen Franceskut dhe u bene pasues te tij. Shen Francesku me ane te fjales, Fali. Prifti Francesk u shenjterua pikerisht per faljen qe u ofroi njerezve. Praktika e faljes dhe e te qenit mes njerezve u mbajt gjalle nga pasuesit e Shen Franceskut, njeri prej te cileve ishte dhe Gjergj Fishta i shqiptareve „ me i madhi franceskan i Shkodres“(par.2). Njesoj si Shen Francesku, Fishta del jashte mureve te kishes. Natyra eshte prehja e tij, mjedisi ku Fishta lidhet me universin dhe kundron mrekullite e Zotit ne te cilin ai beson. „Cdo vit“ thote Gjoza, Fishta „ ulej tek Mrizi i Zanave“(par.2). Ka misticizem ne mriz qe rrjedh jo vetem nga lidhja me zanat keto bukuroshe dhe luftetare mitike te pasurise folklorike por dhe nga pershkrimi qe i ben autori “ rudine e bute prere kryq e terthor nga rrezet e fresketa te agsholit, madje dhe naten vezullon holle dhe ndihet neper te nje tingellime prej argjendi sikur punojne qielloret ne punishten e arit”. Pershkrim qe e ben lexuesin te besoje ne shenjterine e mrizit, shenjteri e kufizuar ne trinitetin : qielloret, argjend dhe ar. Mrizi i Zanave ka mbetur i paprekur si ne kohen e Fishtes cfare konfirmon se para rrefyesit qendron nje pjese parajse, parajse tokesore, te qenit ne te i kujton vdekatarit prezencen dhe mrekullin e universit apo hyut. Magjia e fjales eshte e perbashketa tjeter qe Fishta ka me shen Franceskun. Fishta eshte krijuesi i „kengeve te Lahutes“ (par.2) qe magjeps bashkekombasit e tij pavaresisht besimit apo jo tek Zoti ne te cilin ai beson si dhe eshte krijuesi i fjales qe ngushellon dhe con bashkombasit e tij ne altarin e shenjte te faljes. Fjala e Fishtes eshte ndryshe nga ajo e shen Franceskut, ne ate se shkon pertej faljes per konvertim tek besimi pertej terheqjes se pasuesve, fjala e Fishtes eshte konvertim zemrash, falje Gjaku. Falja eshte hyjnore thote proverbi. Ne faljen e gjakut njeriu kalon ne nje dimension tjeter mbitokesor me sakte qiellor, pasi vec ne dimensionin qiellor ka mundesi njeriu te harroje dhembjen e padurueshme te humbjes se njeriut te dashur. Me faljen dhembja braktiset. Njeriu shkeputet pergjithmone nga e kaluara dhe i hap vend paqes (duke iu referuar ketu thenies se nje mesuesi spiritual) e fillon kurimin. Kurimi ama eshte i menjehershem dhe zgjat ne jetegjatesine e gjakfalesit e me tej shtrihet ne brezat e jetet qe do te vazhdojne trungun e falesit e te te falurve. Ne faljen e gjakut qendron shenjterimi i jetes. Dy kryqet ne deren e Fishtes te sjellin ndermend vargjet biblike te librit te Gjonit „Une jam porta. Gjithe sa hyjne ne te permes meje do te shpetohen“ (Gjon 10:9). Rrjedhimisht jeta e fituar eshte shkak per te festuar. Ndaj dhe pasardhesit e Fishtes festojne e jane te perfshire ne nje hare qe i perngjan nje feste Dionisiane. Perpara rrefyesit shfaqet mrekullia e Fishtes, gra te bukura dhe burra qe i gezohen jetes, falja e jetes per te dhuruar jete. Rrefyesi ndonese deshmitar rreket ne kufirin e medyshjes mbarsur postmodernizmin ( referuar ketu Tierney qe e quan postmodernizmin „ideologji e dyshimit“). Ne perpjekje per te kuptuar misterin e faljes ai vazhdon udhetimin e tij nga Zadrima per ne Nenshat duke u bere keshtu nje flâneur i shekullit te njezetenje.
Ne Nenshat jane motrat Karmelitane qe qendrojne ne kontrast me filozofine e urdhrit franceskan ku si filluesi i saj shen Francesku ashtu dhe pasuesi i saj u ndodhen ne mes te njerezve ne natyre, motrat jane te shkeputura nga jeta perreth dhe te mbyllura ne universin e kuvendit. Motrat jane nje shkeputje nga urdhri franceskan dhe njekohesisht pjese e struktures se pergjithshme te marredhenies Zot – njeri. Sikur prifterinjte ashtu dhe motrat mbajne nje bindje te padiskutueshme ne Qenien qiellore te emeruar Zot. Nje lidhje me universin qe eshte pertej asaj qe mendja racionale njerezore eshte e mundur te pranoje pasi ajo eshte e dorezuar plotesisht ne logjiken qe guvernohet nga ligjet tokesore, ligji i te menduarit dhe racionalizuarit te situates. Njeriu eshte skllav i mendjes dhe si i tille i kufizuar nga muret qe ka ndertuar ne universin e tij pa shikuar apo konsideruar mundesine se cfare ndodhet pertej universit te tij personal dhe te lidhet me universin ku Qenia ku Zoti ekziston, me universin qe lidh esencen njerezore me ate te Hyut (kete koncept te lidhjes univers-njeri e kam pervetesuar kohe me pare nga nje material qe shqyrton kete marredhenie). Ne kete kontekst hyjne dhe motrat Karmelitane ato jane mbyllur brenda mureve dhe kane braktisur jeten e tyre tokesore per t’u ndodhur me prane Zotit. Lidhja me jeten tokesore per to vjen ne formen e letrave te palosura te sjella nga njerezit e te vena ne shporta. Grate luten dhe kujdesen per udhetaret jane ne rolin e tyre primar si kujdesese qe shqetesohen per gjithekend dhe kedo ne kete rast jane kujdesese te njerezimit. Ato vuajne per njerezimin por dhe per humbjet ne familje vecse kane fuqine ta kapercejne ate permes faljes dhe lutjes me ane te se ciles „ terheqin vemendjen e Zotit“. Ne perballjen me motrat Karmelitane shpaloset perpara lexuesit rrefyesi teresisht njerezor. Perpara tij qendron tundimi, vajzat jane te bukura te dashura rrefyesi eshte i bindur se ato „ kane shpikur buzeqeshjen“ (par.3). Maria, nje nga vajzat qe i ofron ushqim e deh rrefyesin me bukurine e saj, dhe rrefyesi jepet perpara saj dhe deshiron ta kete prane dhe nuk ngurron t’i shprehe asaj terheqjen qe ka per te aq sa i ofron qe ajo ta ndjeke, t’i bindet e te kaloje „nje nate“ me te. Mashkull e femer ndodhen perballe njeri – tjetrit si Adami perballe Eves, vecse Eva e shprehur ne menyre figurative, i qendron tundimit. Epshi e perfshin rrefyesin, terheqja eshte e momentit, s’ka dashuri ne te, eshte thjesht terheqje fizike dhe qendron ne kontrast me dedikimin e motrave karmelitane dashurine e plote qe ato kane per zotin, dhenien atij teresisht me shpirt e mish. Jo me kot, rrefyesi i Gjozes behet „xheloz per Krishtin“, aty ku qendron rrefyesi , ne toke, mungon kjo lloj dashurie ai vete eshte deshmitar i mungeses se saj, ne deshiren qe i shfaq Maries.
Gjoza paraqit perpara lexuesit dy bote qe jetojne prane njera tjetres sic e cileson Terziu „paralelisht“ por dhe dimensionalisht te kunderta perjetesisht te lidhura me njera – tjetren: qiellorja dhe tokesorja. Rrefyesi nuk i largohet te qenit te tij njerezor, dhe ne aktin e pickimit „te dores“ ai do te sigurohet se ka mbetur i tille njeri, me pasionet ndjenjat mendimet e tij i mrekulluar nga prezenca qiellore, vecse i gezuar ne ekzistencen e tij njerezore, me kembe ne toke. Rrefyesi largohet jo paqellim dhe vezhgon nga larg dhe me mosbesim manifestimin e fuqise qiellore ku falja nuk eshte e lidhur vec me strata te caktuara si ne rastin e shen Franceskut, apo me gjenerata brezash si tek Fishta, por i drejtohet „nje populli te tere“ qe ngrihet drejt qiellit. Kjo fale besimit e lutjeve te motrave Karmelitane, qe perpara rrefyesit dhe njekohesisht lexuesit duket se jane bere transparente. Trupat e tyre qendrojne mbi toke sikur jane perbere prej eteri dhe si shen Pjetri ato qendrojne ne porten qe con njerezimin drejt qiellit. Gjoza me vetedije apo pa vetedije ka shenjteruar gruan. Ne fillim te tregimit e paraqet si „kurva“ qe behet pasuese e shen Franceskut, ne mes te tregimit gruaja eshte teresisht tokesore, e falur, ajo ben dashuri dhe tundon burrin e saj „duke i shkelur syrin“(par.2), ne fund ajo i jep njerezimit jete te perjetshme jo vetem mortale. Permes saj hyri morti ne toke permes saj po vjen shpetimi, prandaj dhe them se ne motrat Karmelitane, gruaja eshte shenjteruar. Ajo i jep njerezimit faljen qiellore.

© Korrik 13, 2008